FIDIC Sözleşmelerinde İş Sahibi ve Yüklenicinin Tasarım Sorumlulukları
Mustafa Sabri Aydın
İnşaat projeleri, hem teknik hem de hukuki açıdan birçok tarafın bir arada çalışmasını gerektiren karmaşık süreçlerdir.
İnşaat projeleri, hem teknik hem de hukuki açıdan birçok tarafın bir arada çalışmasını gerektiren karmaşık süreçlerdir. Bu süreçlerde tarafların hangi konulardan sorumlu olacağı ve olası risklerin kime ait olacağı çoğu zaman tartışma konusu olmaktadır. İşte bu noktada uluslararası alanda en çok kabul gören standartlardan biri olan FIDIC sözleşmeleri devreye girmektedir.
FIDIC (Fédération Internationale Des Ingénieurs-Conseils) tarafından hazırlanan bu sözleşmeler, iş sahibi ile yüklenici arasındaki hak ve yükümlülükleri net biçimde ortaya koyarak, projelerin daha şeffaf, adil ve öngörülebilir bir çerçevede yürütülmesini amaçlar. Özellikle tasarım sorumluluklarının kime ait olacağı, proje süresince yaşanabilecek sorunların ve risklerin önceden öngörülmesi bakımından kritik bir konudur.
Bu çalışmada, FIDIC sözleşmelerinde tasarım sorumluluklarının nasıl dağıtıldığını ve bu dağılımın proje risklerine nasıl etki ettiğini ele almayı amaçladım. Konuyu seçmemin temel nedeni, pratikte sıkça karşılaşılan anlaşmazlıkların büyük bir kısmının tasarım sorumluluklarının yanlış veya eksik anlaşılmasından kaynaklanmasıdır. Dolayısıyla, iş sahibi ve yüklenici açısından hangi FIDIC kitabında ne tür sorumlulukların bulunduğunu ortaya koymak, tarafların hem hukuki hem de teknik açıdan daha bilinçli hareket etmelerine katkı sağlayacaktır.
FIDIC SÖZLEŞMELERİNDE TASARIM SORUMLULUKLARININ DAĞILIMI
- Kırmızı Kitap
Temel tasarım iş sahibine aittir. Yüklenici, yüklenici, sağlanan tasarıma uygun şekilde projeyi inşa etmekle yükümlüdür.
Tasarım hatalarından kaynaklanan riskler iş sahibine aittir. Yüklenici varsa yalnızca kendisinin gerçekleştirdiği detaylı tasarımlar için sorumludur.
- Sarı Kitap
Hem tasarım hem de inşaat yüklenici tarafından gerçekleştirilir. Tasarımın tüm unsurları için yüklenici tamamen sorumludur.
İş sahibi, sadece tasarım için performans ve işlevsel gereklilikleri yükleniciye bildirmekle yükümlüdür.
Tasarım ve uygulama bir bütün olarak yüklenicinin sorumluluğundadır. İş sahibi, yalnızca verdiği performans kriterlerinin doğruluğundan sorumludur.
- Gümüş Kitap
Tüm tasarım, yapım ve teslim sorumluluğu yüklenicidedir. Diğer bir ifade ile yüklenici tasarım, yapım ve teslim edilen işlerin tüm performans gerekliliklerini karşılamasından sorumludur.
İş sahibi ise yalnızca işin sonuçlarına ilişkin gereksinimleri sağlamakla ve sonuç odaklı hedefleri belirtmekle yükümlüdür.
Tasarım hataları da dahil olmak üzere, tüm teknik ve operasyonel riskler yüklenicinin üzerindedir.
- Yeşil Kitap
Küçük ölçekli projelerde kullanılan bu form, tasarım sorumluluklarını proje gereksinimlerine göre taraflar arasında esnek şekilde dağıtır.
TASARIM SORUMLULUĞU DAĞILIMININ RİSKLERE ETKİSİ
Tasarım sorumluluklarının nasıl dağıtıldığı, proje süresince ortaya çıkabilecek tasarım hatalarına ilişkin riskleri doğrudan etkiler:
- Kırmızı Kitaba Göre İş Sahibinin Tasarım Sorumluluğu Tasarım hataları riskinin çoğu iş sahibinde kalır. Eğer iş sahibi eksik veya hatalı bir tasarım sunarsa, yüklenici bu hatalardan sorumlu tutulamaz.
İş sahibinin uzmanlığı ve verdiği dokümantasyonun kalitesi, proje başarısı için kritik hale gelir.
- Sarı ve Gümüş Kitaba göre Yüklenicinin Tasarım Sorumluluğu
Yüklenici, performans kriterlerini karşılamak için tasarımı optimize etmekten sorumludur. Bu durum, riskin büyük kısmını yükleniciye devreder.
Riskler yüklenicinin deneyimi ve uzmanlığı ile minimize edilebilir. Ancak, performans kriterlerinin belirsiz olduğu durumlarda anlaşmazlıklar ortaya çıkabilir.
- Risklerin Dengesiz Dağılımı
Eğer tasarım sorumluluğu ile uyumsuz bir şekilde riskler taraflara yüklenirse, proje maliyetleri artabilir ve zaman kayıpları yaşanabilir. Örneğin, iş sahibi eksik veya yetersiz tasarım sağlarken, yüklenici bu eksiklikten doğan sorunları çözmekle yükümlü tutuluyorsa, bu dengesizlik anlaşmazlıklara yol açabilir.
TARAFLAR ARASINDAKİ SORUMLULUK PAYLAŞIMININ ETKİNLİĞİ
FIDIC sözleşmeleri, tasarım sorumluluklarının tarafların yetkinliklerine uygun olarak dağıtılmasını amaçlar. Ancak taraflar açısından avantaj ve dezavantaj oluşturabilecek sonuçlar ortaya çıkabilmektedir.
Avantajları
- Kırmızı Kitap : İş sahibinin tasarım üzerindeki kontrolü, projede iş sahibinin hedeflerine ulaşılmasını kolaylaştırır.
- Sarı ve Gümüş Kitap : Yüklenici tasarım sürecinin tamamını üstlendiği için iş sahibi tasarım risklerinden büyük ölçüde kurtulur.
Sözleşmede tasarım sorumluluklarının açıkça tanımlanması, olası anlaşmazlıkları önler.
Dezavantajları
- Yüklenicinin tasarımdan sorumlu olduğu durumlarda (Sarı/Gümüş Kitap), iş sahibinin beklentilerini açıkça ifade etmesi kritik önem taşır. Yetersiz veya belirsiz gereklilikler, tasarım uyuşmazlıklarına yol açabilir.
- Yüklenici açısından, geniş kapsamlı tasarım sorumluluğu daha yüksek maliyet ve risk anlamına gelir.
FIDIC sözleşmelerinde tasarım sorumlulukları, tarafların uzmanlıklarına ve proje ihtiyaçlarına göre dikkatlice dağıtılması hedeflenmiştir. Bu dağılımın proje süresince tasarım hatalarına ilişkin riskleri nasıl etkilediği, seçilen sözleşme türüne ve taraflar arasındaki iş birliğine bağlıdır. Sorumlulukların etkin şekilde paylaşılması, risklerin adil dağılımını ve projenin zamanında, bütçeye uygun şekilde tamamlanmasını destekler.
KAYNAK
- Uğur LO, Erdal M, “FIDIC İNŞAAT İŞLERİ GENEL ŞARTNAMESİNDE SORUMLULUK VE RİSKLERİN İŞVEREN, MÜHENDİS VE YÜKLENİCİYE DAĞILIMININ İNŞAAT SÜRESİNE ETKİSİ” Selçuk‐Teknik Dergisi ISSN 1302‐6178 Journal of Selcuk‐Technic Cilt 7, Sayı:1‐2008 Volume 7, Number:1‐2008ü
- Köksal T, “ULUSLARARASI İNŞAAT SÖZLEŞMESİ MODELİ OLARAK FIDIC İNŞAAT İŞLERİ SÖZLEŞME ŞARTLARI” Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi – Journal of Social Sciences, Cilt / Volume: 2010-1 Sayı