Uzaktan Çalışma ve Hibrit Çalışma: İşçi ve İşverenler İçin Güncel Rehber
Meryem Sarıkaya
Uzaktan ve hibrit çalışma modelleri günümüzde yaygın ve kalıcı hale gelmiştir. Bu nedenle, iş ilişkilerinde tarafların hak ve yükümlülüklerini bilmesi, olası uyuşmazlıkların önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Uzaktan Çalışma ve Hibrit Çalışma: İşçi ve İşverenler İçin Güncel Rehber
Uzaktan Çalışma ile İlgili Genel Esaslar
Uzaktan çalışma, özellikle pandemi süreciyle birlikte iş hayatında daha görünür hale gelmiştir. Pandemi etkisini kaybettikten sonra da tamamen eski düzene dönüş olmamış, aksine uzaktan ve hibrit çalışma modelleri yaygınlaşarak kalıcı bir uygulama haline gelmiştir. Bu nedenle, aksine uzaktan ve hibrit çalışma iş ilişkilerinde tarafların hak ve yükümlülüklerini bilmesi büyük önem taşımaktadır.
Uzaktan Çalışma Nedir?
Türk Borçlar Kanunu’nda evde çalışma, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde ise “uzaktan çalışma” tanımlanmıştır. Kanuna göre uzaktan çalışma; işçinin, işverenin iş organizasyonu kapsamında, iş edimini evinde veya teknolojik iletişim araçlarıyla işyeri dışında yerine getirmesine dayalı ve yazılı olarak kurulan iş sözleşmesine bağlı bir çalışma ilişkisidir.
Dolayısıyla, uzaktan çalışmaya ilişkin sözleşmenin yazılı yapılması yasal bir zorunluluktur.
Grafik tasarımcının işverenin sağladığı bilgisayar ile evden çalışması, çağrı merkezi çalışanının işverenin yazılım altyapısı sayesinde evden müşteri hizmeti sunması veyahut muhasebe uzmanının VPN aracılığıyla şirket verilerine bağlanarak kayıt tutması örnek verilebilir.
Hibrit Çalışma Modeli Nedir?
Uzaktan çalışmanın yaygın bir alt türü olan hibrit çalışma modeli, işçinin haftanın belirli günlerinde işyerinde, kalan günlerinde ise uzaktan çalıştığı karma bir çalışma biçimidir. Türk hukukunda hibrit çalışma ayrıca düzenlenmemiş olup, uygulamada Uzaktan Çalışma Yönetmeliği hükümlerinin kıyasen uygulanması kabul edilmektedir. Hibrit modele geçiş kural olarak işçinin açık onayını gerektirir.
Hibrit çalışmada işçi hem ofis hem de ev ortamında görev yaptığından, işverenin sigorta, servis, yemek yardımı ve benzeri menfaatlere ilişkin yükümlülükleri ofis günlerinde olduğu gibi devam eder. Evden çalışılan günler için işverenin, eşit işlem ilkesini gözeterek eşdeğer bir menfaat sağlaması beklenir.
I. Uzaktan Çalışma Sözleşmesinde Şekil Şartları
Uzaktan çalışma sözleşmesinde yer alması gereken başlıca hususlar şunlardır:
- İşin tanımı ve yapılma şekli
- Çalışma süresi ve yeri
- Ücret ve ödeme yöntemi
- İşveren tarafından sağlanan araçlar, ekipman listesi ve korunmasına ilişkin yükümlülükler
- Tarafların iletişim yöntemleri
- Genel ve özel çalışma şartları
- İşin ifasından doğan zorunlu giderlerin karşılanma esasları
Bu unsurların sözleşmede açıkça düzenlenmemesi, ileride ortaya çıkabilecek uyuşmazlıklara zemin hazırlayabilir.
Örnek vermek gerekirse; sözleşmede işverenin sağladığı bilgisayarın bakım masrafları işveren tarafından karşılanacağı kararlaştırılabilir. Çalışma saatleri 09.00–18.00 olarak belirlenip fazla mesai için yazılı onay şartı konabilir. İnternet ve elektrik giderlerinin belli bir kısmının işveren tarafından karşılanacağı düzenlenebilir.
II. Eşit Davranma Yükümlülüğü
İş Kanunu’nun 5. maddesi, işverenin iş ilişkisi kapsamında işçilerine ayrım yapamayacağını düzenlemiştir. Ayrıca, 14. maddenin 6. fıkrası uyarınca uzaktan çalışan işçiler, esaslı bir neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden dolayı emsal işçilere göre farklı işleme tabi tutulamaz.
Bu düzenlemeler ışığında uzaktan çalışan işçiler; ücret, prim, ikramiye, yıllık izin, sigorta ve kariyer imkânları gibi tüm haklar bakımından emsal işçilerle aynı konumda değerlendirilir. Aksi durum, eşit işlem ilkesine aykırılık doğurabilir.
Örneğin, ofiste çalışanlara yemek kartı sağlanırken uzaktan çalışanların bu haktan yararlandırılmaması, terfi süreçlerinde farklı muamele yapılması ya da yıllık izin hakkının tanınmaması, eşit davranma yükümlülüğünün ihlali olarak değerlendirilebilir.
III. İş Sağlığı ve Güvenliği
Uzaktan çalışmada da işverenin iş sağlığı ve güvenliği (İSG) yükümlülükleri devam eder. İşveren, işin niteliğini dikkate alarak:
- Çalışanı bilgilendirmek,
- Gerekli eğitimi vermek,
- Sağlık gözetimini sağlamak,
- Sağladığı ekipmanla ilgili iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.
İşveren sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesini sağlamalıdır. İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyeti kural olarak çalışana yansıtılamaz.
Örnek vermek gerekirse; bu kapsamda işveren, ergonomik sandalye ve masa sağlayabilir. Uzaktan çalışan yazılımcı için periyodik göz muayenesi yapılabilir. Çalışana çevrim içi İSG eğitimi verilebilir.
IV. Uzaktan Çalışma Yapılamayacak İşler
Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’nin 13.maddesine göre; Tehlikeli kimyasallarla, radyoaktif maddelerle veya biyolojik etkenlere maruz kalma riski içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamaz. Ayrıca, kamu kurumlarınca hizmet alımı yoluyla yürütülen veya milli güvenlik açısından stratejik öneme sahip işlerde de uzaktan çalışmaya geçilmesine ilgili kurum karar verir. Bu kapsamda; bir hastanenin ameliyathane personeli veya radyoloji teknisyeni işini evden yürütemez. Yine savunma sanayine ait stratejik projelerde çalışan mühendislerin kritik Ar-Ge faaliyetlerini evden yürütmesi yasaktır. Bir üretim tesisinde tehlikeli makine operatörlüğü uzaktan yapılamaz.
V. Verilerin Korunması ve Paylaşılması
Uzaktan çalışmada veri güvenliği büyük önem taşır. İşveren, korunması gereken verilerin kapsamını belirlemek, gerekli teknik tedbirleri almak ve çalışanı bilgilendirmekle yükümlüdür. Çalışan ise bu çerçevede belirlenen gizlilik ve güvenlik kurallarına riayet etmelidir.
Bu kapsamda örnek vermek gerekirse; işveren, çalışanına VPN kullanma zorunluluğu getirerek müşteri bilgilerinin üçüncü kişilerce erişilmesini önleyebilir. İşveren, işçiye yalnızca şifreli dosya paylaşım sistemleri üzerinden evrak iletimini zorunlu kılabilir. Yine çalışan, işverenin sağladığı cihazda harici USB bellek kullanmazsa olası veri sızıntıları engellenebilir.
VI. Uzaktan Çalışmaya Geçiş
Uzaktan çalışma sözleşmesi doğrudan akdedilebileceği gibi taraflar arasındaki mevcut iş sözleşmesi karşılıklı anlaşma suretiyle uzaktan çalışma sözleşmesine dönüştürülebilir. Eğer talep işçiden geliyorsa, işçinin talebi yazılı olarak işverene iletilmeli, işin ve işçinin niteliği bakımından uygunluğu değerlendirilerek 30 gün içinde talebin yapıldığı usulle yanıt verilmelidir.
Uzaktan çalışan işçi, tekrar işyerinde çalışmaya dönmek için de aynı şekilde başvuruda bulunabilir. Bu takdirde işçinin talebi işveren tarafından öncelikle incelenir.
Zorlayıcı nedenlerin (örneğin pandemi veya doğal afet) varlığında ise işveren, işçiden onay almaksızın kısmen veya tamamen uzaktan çalışmaya geçebilir.
Bir çalışan küçük çocuğuna bakmak için işverenden evden çalışma talep edebilir, işveren 30 gün içinde yanıt vermek zorundadır. Deprem gibi zorlayıcı nedenlerde, işverenin tek taraflı olarak çalışanlarını uzaktan çalışmaya yönlendirmesi mümkündür. İşçi, sağlık sorunları nedeniyle evden çalışma talebinde bulunursa, işveren makul ölçüde bu talebi değerlendirmek zorundadır.
Sonuç
Günümüzde uzaktan ve hibrit çalışma, yalnızca geçici bir tercih değil, iş yaşamının kalıcı bir parçası haline gelmiştir. İşverenlerin bu yeni modele uyum sağlarken yasal yükümlülüklerini bilmesi, işçilerin ise haklarını doğru şekilde koruması büyük önem taşımaktadır.
Çalışma ilişkilerinin güvenli ve sürdürülebilir şekilde yürütülmesi için profesyonel destek almak, ileride doğabilecek uyuşmazlıkların önüne geçmek adına en sağlıklı yoldur.
Bilgilendirme Notu
Bu içerik, genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Buradaki açıklamalar somut olayların özelliklerine göre farklılık gösterebilir. Bu nedenle, özel durumlarınıza ilişkin hukuki destek almak için profesyonel danışmanlık hizmeti almanız tavsiye edilir.